Siła kontrastów

Kwintet dęty bywał traktowany po macoszemu – jako forma salonowa, dydaktyczna, czasem wręcz „szkolna”. Ale w XX wieku zaczęło się to zmieniać. Kompozytorzy zaczęli widzieć w tym składzie coś więcej niż pięć instrumentów – pięć głosów, pięć charakterów, pięć sposobów myślenia. W tym programie spotykają się cztery bardzo różne odpowiedzi na pytanie o to, czym może być nowoczesna muzyka kameralna.

Emil František Burian (1904-1959), związany z czeską lewicową awangardą, napisał Kwintet na instrumenty dęte w 1930 roku. Był wówczas nie tylko kompozytorem, ale też poetą, reżyserem teatralnym i publicystą. Kwintet wpisuje się w jego estetykę funkcjonalną – jest klarowny, rytmiczny, oparty na krótkich motywach i wyrazistych kontrastach.

Václav Trojan (1907-1983) znany był przede wszystkim jako twórca muzyki filmowej i radiowej, m.in. do animacji Zděnka Milera. Kwintet Es-dur op. 8, powstał z myślą o wykonaniach estradowych – to utwór zwarty, precyzyjnie skonstruowany, z wyraźną logiką formalną i czytelnym podziałem ról między instrumentami.

Paul Hoffer (1899-1949), niemiecki kompozytor i teoretyk, w Kwintecie na instrumenty dęte sięga po motyw z jednego z kwartetów smyczkowych Beethovena i opracowuje go w formie wariacyjnej. To przykład neoklasycyzmu niemieckiego lat 30.: oparty na przejrzystej fakturze, z kontrolowaną harmonią i proporcjami.

Roman Maciejewski (1910-1998), polski modernista i emigrant, swój Kwintet na instrumenty dęte ukończył w 1934 roku, jeszcze przed wyjazdem z kraju. Utwór był kilkukrotnie wykonywany w Polskim Radiu. Ma zwartą czteroczęściową formę, bogatą fakturę i wyraźnie kontrastujące tempa – to jeden z jego pierwszych dojrzałych utworów kameralnych, w którym słychać wpływ Karola Szymanowskiego i środowiska muzycznego międzywojennej Warszawy.

Każdy z prezentowanych utworów korzysta z tego samego aparatu wykonawczego – ale na zupełnie różnych zasadach. To cztery osobne muzyczne światy, zbudowane z tych samych pięciu instrumentów. Warto posłuchać, jak różnie mogą mówić flet, obój, klarnet, fagot i waltornia – i jak wiele zależy od tego, kto im daje głos.

Fragment koncertu kwintetu dętego FeelHarmony Quintet w Filharmonii w Szczecinie z 2023 roku: